Films vs het echte leven
Als we films kijken zoals Avatar, The Lord of The Rings of Don’t Look Up, dan identificeren we ons vaak met diegenen die het prachtige landschap, de Levensboom, het goede of gewoon de hele planeet proberen te beschermen. We zien hun moed en doorzettingsvermogen ondanks alle tegenslagen. In het echte leven, lijken we echter vaak de andere kant op te kijken, negeren we dat vervelende gevoel dat ons vertelt dat iets niet in de haak is of dat we iets beter niet of anders zouden kunnen doen. En vaak willen we simpelweg de ongemakkelijke waarheid niet horen of zien. Hoe kan dit? Volgens Joanna Macy, schrijfster van onder andere het boek Actieve Hoop, zijn er veel redenen om onszelf af te sluiten van onze emoties rondom bijvoorbeeld sociale onrechtvaardigheid, de ineenstorting en/of vernieling van hele ecosystemen of de gigantische vervuiling en vergiftiging van onze bodems, wateren en lucht. Zij noemt die emoties pijn om de wereld. Soms zijn we bang voor de pijn, wanhoop of een gevoel van machteloosheid die de staat van de wereld bij ons kan oproepen, of we zijn bang om doemdenkers te lijken, schuldgevoelens te ervaren, partypoopers te zijn, of we zijn bang om labiel en emotioneel te lijken in onze cultuur waarin de rede eeuwenlang van de emotie is gescheiden. Volgens Macy is het grootste gevaar voor onszelf en onze aarde ‘apathie’. Dat betekent niet lijden of zelfs niet willen lijden. Als we die pijn om onze wereld niet willen voelen en wegduwen, blokkeren we tegelijkertijd de drijfveren om bij te dragen aan positieve verandering.
Een aantal feiten op een rij
De opwarming van de aarde gaat veel sneller dan wetenschappers dachten, de golfstroom houdt er mogelijk volgend jaar al mee op en het lijkt er op dat we in rap tempo diverse kantelpunten naderen. Als we die kantelpunten eenmaal over zijn, dan zijn ze onomkeerbaar. Extreme weersomstandigheden tref je overal steeds vaker aan. Laatst hadden we een snelweg die onder water stond en de vele regen en slakken dit jaar hebben hun sporen na gelaten bij boeren en iedereen die groenten teelt. De rijkste 1% heeft ongeveer de helft van de rijkdom op aarde en deze groep is heeft een verwoestend effect op onze aarde. 81 miljardairs hebben samen meer dan 50% van ons bij elkaar op geteld hebben. Deze gigantische ongelijkheid zorgt er voor dat A) een heel klein groepje mensen een gigantisch aandeel van de vernietiging van de aarde veroorzaakt, B) sommige mensen nauwelijks ruimte hebben om aan iets anders te denken dan eten op tafel krijgen, en C) dat armere mensen niet dezelfde middelen hebben als die allerrijksten (die veel schadelijker zijn voor ons thuis) om te dealen met overstromingen of gigantisch stijgende prijzen vanwege mislukte oogsten.
Als je nog niet gelooft dat dit niet houdbaar is, we hebben 6 van de 9 planetaire grenzen al overschreden. Deze planetaire grenzen zijn onderling met elkaar verbonden processen die samen het complexe biofysieke systeem Aarde maken.
Sinds de jaren 50 zijn we 90% van de visvoorraad van grote predatorvissen in de oceaan verloren. Zoals het er nu uit ziet, zullen de oceanen zo goed als vis vrij zijn in 2048. En in 2014 was al ongeveer een derde van onze bodems gedegradeerd en zonder drastische veranderingen zouden we vanaf dat moment nog ongeveer 60 jaar kunnen oogsten. In andere woorden, zonder drastische veranderingen is de kans groot dat je achterkleinkinderen weinig te eten hebben, te maken hebben met een zeer instabiel klimaat en nog een hele hoop andere ellende.
En elke 24 uur:
- vernietigen we ±325 km2 tropisch regenwoud
- vervuilen we onze lucht, wateren en bodems met 1 miljoen ton giftige stoffen, dat is 1.000.000.000 kg. Dat is eigenlijk niet te bevatten toch? Je hebt geen onderzoeken nodig om te snappen dat dit niet gezond is voor de aarde en dus ook niet voor onszelf en al het andere leven op aarde.
- verliezen we 150 soorten. Sommige mensen snappen niet waarom het erg is als we heel veel soorten in korte tijd verliezen. Maar biodiversiteit staat aan de basis van alles. Het zijn alle micro- en macro organismen samen en hun relaties met elkaar en met de lucht en het water die ervoor zorgen dat ecosystemen weerbaar, flexibel en robuust zijn bij veranderingen. Het zijn die relaties tussen al die verschillende wezens die ons van vruchtbare grond, schoon water en schone lucht kunnen voorzien. En er zijn nog zoveel prachtige mysteries te ontrafelen over hoe dit levensweb in elkaar zit, maar 1 ding dat zeker is, biodiversiteit is de basis voor ons bestaan. Kijk bijvoorbeeld eens dit prachtige filmpje over de relatie tussen walvissen en het klimaat.
Wil jij echt duurzaam leiderschap tonen? Begin dan bij je emoties.
Als je het nieuws over de staat van onze aarde volgt en echt laat binnen komen, dan zijn gevoelens van paniek, verdriet, wanhoop, boosheid, frustratie en angst gezonde en normale reacties. Het is een feedback mechanisme dat ons in staat stelt om te handelen naar de situatie en herstelacties uit te voeren. Het is niet per se plezierig, maar zo lang we deze emoties blijven wegduwen, blokkeren of simpelweg problemen ontkennen of bagataliseren, ontnemen we onszelf de mogelijkheid en de kracht om zelf een bijdrage te leveren aan een betere wereld. Het is eigenlijk hetzelfde als met persoonlijke problemen; je kunt ze een tijdje negeren of wegduwen, maar vroeg of laat komen ze op een of andere manier weer bij je terug, vaak op pijnlijke manieren, en dan moet je er wat mee. Dan kun je het maar beter gewoon direct doen.
I want you to panic. I want you to feel the fear I feel every day. And then I want you to act. – Greta Thunberg
Sterker nog, verdringing van onze pijn om de wereld kan op allerlei minder plezierige manieren tot uiting komen volgens Joanna Macy. En helaas zien we dat overal in onze maatschappijen terug. We zoeken, net als ratten die zich bedreigd voelen, ons heil in merkwaardige en onbenullige bezigheden; eindeloos consumeren van goederen, seks, entertainment, alcohol en drugs of juist gewelddaden en vandalisme tegen de samenleving of zelfvernietiging. Een ander gevolg van verdringing van onze pijn om de wereld is het zoeken van schuldigen en zondebokken. In dat geval ervaren we vage gevoelens van bedreiging en zoeken we daar schuldigen voor. Andere mogelijke gevolgen zijn politieke passiviteit, vermijden van pijnlijke informatie (en dus de mogelijkheid om actie te ondernemen), verminderde intellectuele prestaties, burn-out syndroom en gevoelens van machteloosheid.
Leiderschap voor een leefbare wereld begint bij je gevoel
Het is echt hoog tijd om al deze vervelende informatie écht binnen te laten komen. Maar dan ook écht. Dus ik daag je uit, neem er eens een dag of een paar dagen de tijd voor om écht te voelen wat het met je doet dat we onze planeet structureel vergiftigen, uitbuiten en in veel slechtere staat achter laten voor onze kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Wat voel je dan? Boosheid? Verdriet? Wanhoop? Schuldgevoelens? Schaamte? Paniek? Of misschien wel een mix van dit alles. Hoewel we deze gevoelens vaak als negatief labelen, tonen ze je ook iets anders. Ze zijn een bewijs van je verbondenheid met iets dat groter is dan jijzelf; namelijk deze prachtige, wonderbaarlijke planeet. Meestal ervaar je geen verdriet om dingen waar je niet om geeft of waar je je niet mee verbonden voelt. Ze laten je ook zien dat je een passie voor rechtvaardigheid hebt, de moed om de waarheid en je angsten onder ogen te zien en de kennis dat deze gevoelens het startpunt zijn voor jouw bijdrage aan een hopelijk de best mogelijke toekomst voor al het leven dat nog na ons komt. Van hieruit kun je vervolgens kiezen hoe jij dan wilt handelen om een betere toekomst mogelijk te maken.
Wanneer ik met groepen werk aan duurzaam leiderschap besteden we ruim tijd aan het eren van onze pijn om de wereld. Het blijkt elke keer weer een intense en mooie ervaring waarin van binnen van alles begint te verschuiven. En echte verandering begint altijd van binnenuit.