Over dankbaarheid en mentale en planetaire gezondheid
Ken je dat gevoel? Dat je niet genoeg doet, hebt of bent? Je vindt dat je benen te kort zijn of je neus te groot, je wilt graag krullend haar in plaats van stijl of je bent niet gespierd genoeg. Je wilt meer kunnen, verder vooruit in je carrière, anderen komen verder in het leven dan jij. Ze hebben betere telefoons, laptops of auto’s dan jij. Of betere en mooiere kleren, meer vrienden, hun bedrijf is beursgenoteerd en dat van jou niet en ga zo maar door. Velen van ons hebben in meer of mindere mate wel eens last van dit soort gevoelens en gedachten. En hoewel ze ons soms aanzetten tot actie om te veranderen wat we graag willen veranderen, zijn dit soort gedachten over het algemeen niet erg behulpzaam voor onze mentale gezondheid. En, je zou het misschien niet verwachten, maar ze zijn ook niet goed voor onze planeet.
De bron van diep gewortelde ontevredenheid
Onze consumeermaatschappij/het kapitalisme/business as usual, of geef het een andere naam die je passend vindt, vertelt ons continu direct en indirect dat we niet goed genoeg zijn, dat we niet genoeg hebben, niet slim of getalenteerd genoeg zijn, niet mooi genoeg zijn en dat we steeds weer nieuwe en betere spullen of behandelingen nodig hebben. We worden continu gebombardeerd met reclames die ons besmetten met het ‘consumeervirus’; we moeten steeds maar meer verkrijgen. Soms maken we daarvoor schulden en laten we ons daarmee eigenlijk vastketenen aan allerlei dingen die we niet nodig hebben. Het is een system dat een diepgewortelde ontevredenheid in ons creëert en in stand houdt en dus onze mentale gezondheid ondermijnt.
Volgens het Trimbos Instituut krijgt ongeveer de helft van de Nederlanders ooit in het leven te maken met één of meerdere psychische stoornissen. Stemmingsstoornissen en angststoornissen komen beide bij ongeveer een kwart van de bevolking voor.
Tegelijkertijd zorgt het eindeloos consumeren ervoor dat we onze aarde en onze atmosfeer totaal uitputten, vergiftigen en uit balans brengen. We hebben al 6 van de 9 planetaire grenzen overschreden: biochemische cycli (stikstof en fosfor), verandering in zoet water, veranderingen van systemen op land, genetische en functionele biodiversiteit, klimaatverandering, nieuwe chemische stoffen.
Nu kunnen we natuurlijk nooit ál het matige psychische en planetaire welbevinden aan onze ‘rupsje nooitgenoeg mentaliteit’ toeschrijven, maar er is in ieder geval wel een antigif dat bijdraagt aan ons mentale welzijn én het welzijn van onze planeet. Net zoals een rups toch echt op een gegeven moment stopt met eten en transformeert naar een mooie vlinder die licht over de aarde fladdert, kunnen wij onze rupsje nooitgenoeg mentaliteit transformeren naar dat van een fladderende vlinder. Een mentaliteit waarin wij onszelf genoeg vinden en de aarde zo licht mogelijk betreden. Dit antigif heet ‘dankbaarheid’. N.B. het is geen wondermiddel voor alle problemen en ook geen instant fix (die zijn sowieso zeldzaam), maar het heeft zeker positieve effecten en het geeft je de vrijheid om je eigen standaarden te bepalen in plaats van dat je dat door anderen of de maatschappij laat doen.
Dankbaarheid, het mes dat aan twee kanten snijdt
Dankbaarheid wordt in vele religies en spirituele tradities beoefend en onderzoek laat zien dat het beoefenen van dankbaarheid bijdraagt aan ons psychische welzijn. Deze studie van de Universiteit Twente toonde aan dat het beoefenen van dankbaarheid bij mensen met milde psychische klachten tot een grote toename van het mentale welbevinden leidde. Dankbaarheid kan ook helpen bij het verminderen van anxiety en depressiviteit omdat het helpt om onze denkpatronen van negatief naar positief te buigen.
Behalve de positieve effecten voor jouw eigen welzijn, omschrijft Joanna Macy dankbaarheid als een revolutionaire daad. We kunnen in elke omstandigheid onze aandacht sturen naar de dingen en relaties waar we dankbaar voor zijn. Ons leven hoeft niet perfect te zijn, misschien is er ziekte of verlies en toch kunnen we dankbaarheid voelen voor onze familie, vrienden, een mooie zonsondergang, ons eten of een mooie bloem. Het is een revolutionaire daad omdat we als het ware tegen het systeem dat ons minderwaardigheidsgevoelens opdringt, zeggen: wij zijn genoeg zoals we nu zijn en we hebben genoeg, wij zijn goed zoals we zijn. We hebben geen spullen of eindeloos veel ervaringen of vakanties nodig om ons goed genoeg te voelen. Het wapent ons tegen de continue consumeerdrang die ons én ongelukkig maakt én onze planeet onleefbaar maakt. Wanneer we dankbaarheid kunnen voelen voor wat er nu al is, hebben we ‘de grenzen van ons genoeg’ al bereikt of zijn ze binnen handbereik. Om het af te sluiten, hieronder een paar manieren om dankbaarheid te beoefenen.
Hoe beoefen je dankbaarheid?
Je kunt dit op verschillende manieren doen. Ik noem er hier een paar.
- Een dankbaarheidsdagboek bijhouden: Je kunt jezelf aanleren om elke avond een aantal dingen op te schrijven waar je dankbaar voor bent. Je kunt het ook in je hoofd doen. Als je dit regelmatig doet, ga je gedurende de dag automatisch je aandacht op de mooie dingen richten. Je kunt natuurlijk ook een paar momenten op de dag uitkiezen om er even bij stil te staan: bv, voor of na elke maaltijd.
- Met zijn tweeën: Beantwoord om de beurt de volgende twee vragen: Waar ben je dankbaar voor?, Wie of wat ben je dankbaar? Neem voor elke vraag bijvoorbeeld een minuut de tijd. Degene die niet praat kan een timer zetten. Degene die praat, blijft dingen noemen tot de minuut vol is. De ander luistert alleen. Wissel daarna de rollen. Praat eventueel wat na: wat merkte je? Wat deed het met je?
- Spreek je dankbaarheid naar anderen uit. Laat je vriend, vriendin, zus, broer of partner weten waarom of waarvoor je hun dankbaar bent.