In mijn vorige blog schreef ik over het belang van onze pijn om de wereld eren. Als je dat eenmaal gedaan hebt, dan is het tijd om te dromen. Hoe zou je graag willen dat de wereld er nu uitzag? En over 100 of 200 jaar? Wat zou je graag nalaten aan jouw kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen? Of de kinderen en kleinkinderen van je neefjes en nichtjes? En wat zouden onze nakomelingen graag willen dat we beter hadden gedaan voor ze? Roman Krznaric noemt dit in zijn boek ‘De Goede Voorouder’ een mindset van nalatenschap.

Hoe zou je willen dat wij mensen met elkaar om gaan? Nu en in de toekomst? Hoe zou je willen dat de lucht, het water en de bodems zijn? Schoon of totaal vergiftigd? Zwemmen er nog orka’s, haaien en schildpadden in de zeeën? Zou je willen dat wij en iedereen na ons gezonde, nutriëntrijke voeding hebben? Wat zou je willen zien als je 100 jaar in de toekomst kon kijken? Wat zou je ruiken, horen en misschien wel proeven? Zijn er nog plekken met heel veel natuurlijk schoon om je ziel te vervullen? Zou je willen dat ze vrij en veilig zijn? Zou je willen dat ze hun democratische rechten nog hebben? Neem nu even de tijd om dit en geuren en kleuren voor jezelf te bedenken en misschien ook wel op jouw manier op papier te zetten.

Realisme en de S-curve

Ik weet niet hoe vaak jullie dit meemaken, maar als je oplossingen schetst die voor veel mensen radicaal anders zijn dan wat we gewend zijn (denk aan ontgroeien/degrowth, gifvrije landbouw in een landschap vol leven, drastisch terugbrengen van ons energieverbruik in absolute zin) , dan krijg je vaak te horen: ‘ja, maar je moet wel realistisch blijven’. Dat is dan hun manier om te zeggen; ‘dat wat jij wilt, kán niet’. Maar wat echt niet kan is leven op een planeet waarop alle natuurlijke systemen (watercycli, nutriëntencycli, het klimaat, biodiversiteit enzovoorts) totaal uit balans zijn.

Realisme zoals het vaak gebruikt wordt tegenwoordig, is m.i. het idee dat de systemen die we nu gecreëerd hebben (of dat nu landbouw-, voedsel, vervoers-, machts-, financiële of democratische systemen zijn) een realiteit zijn waar we niks aan kunnen veranderen. We hebben het er maar mee te doen en dus zitten we eigenlijk vast in onze wens om een leefbare, schone planeet te hebben achter te laten voor generaties na ons. De huidige systemen laten dat namelijk simpelweg niet toe. De werkelijke realiteit is dat wij al die systemen hebben gecreëerd en dat ze ons hebben geleid naar de afgrond van klimaatafbraak, ecologische vernietiging, een steeds groter wordend gat tussen rijk en arm en ontheemde mensen. De échte realiteit is dat de huidige systemen totaal onhoudbaar zijn en dat ze ons naar een toekomst brengen van oorlogen over water, voedselschaarste, meer overstromingen en droogte, een onstabiel klimaat, mislukte oogsten en honger en ga zo maar door. Misschien klinkt dit overdreven voor je maar ik kan je verzekeren dat dat het niet is. Als je kijkt naar de kennis die we nu hebben over hoe onze bodems, wateren en lucht er voor staan, hoe het klimaat er voor staat, hoe onze ecosystemen afbreken, dan is de echte realiteit dat we afstevenen op een heleboel ecologische, sociale, maatschappelijke en economische rampen. Er is een mooie cartoon, die ik helaas niet vrij kan delen, waarop je een groot bord ziet met een wetenschapper er naast. Op het bord staat in hoofdletters geschreven: Onderzoek concludeert: WE VERNIETIGEN DE AARDE. Er staan twee ambtenaren naar te kijken met een uitpuilende koffer vol geld. Eén van hen vraagt: ‘Zou u zo vriendelijk willen zijn om dat te herformuleren in dubbelzinnige, onnauwkeurige, vage, egoïstische en omslachtige termen die we allemaal kunnen begrijpen?’ Triest genoeg, is dit in het algemeen nog steeds zeer treffend.

Scenario’s

Krznaric schrijft in zijn boek in dit licht over de S-curve. Kort samengevat laat deze curve zien dat er niks is op deze aarde dat voor altijd groeit (populaties dieren, kankercellen, regimes, planten, mensen, niks groeit voor altijd). Dus na een stijgende lijn zal er of een piek en daarna een dal komen, of zal er een meer geleidelijke piek en langzamere afname volgen. In gezonde ecosystemen is er een dynamische balans tussen alles wat leeft. De ene soort zorgt er voor dat er nooit te veel van een andere soort komen en dat geldt zo voor heel veel soorten. Het idee van de S-curve kun je gebruiken voor wat Krznaric holistisch voorspellen noemt. Hij benoemt drie mogelijke scenario’s voor onze samenlevingen: Ineenstorting, Hervorming en Transformatie.

Het pad van Ineenstorting is het business as usual pad waarin we sociale en ecologische ineenstorting gaan ervaren.

Het pad van Hervorming is het pad waarin we reageren op wereldwijde crisis maar op een inadequate manier. We houden het hooguit nog een paar decennia vol maar stevenen alsnog af op ecologische en sociale ineenstorting. In dit pad geloven we in groene groei, heruitvinding van het kapitalisme en dat technologische oplossingen om de hoek zijn.

Volgens Krznaric zitten we op dit tweede pad. Ik denk zelf dat we op het eerste pad van ineenstorting zitten, maar dat het misschien soms lijkt van niet, juist vanwege het geloof in groene groei en technologie. Jem Bendell, hoogleraar aan de universiteit van Cumbria, zet in zijn boek ‘Breaking Together. A Freedom Loving Response Collapse’, vrij overtuigend uiteen dat de ineenstorting al begonnen is en eigenlijk ook onvermijdelijk.

Het laatste pad, van Transformatie, is een pad waarin een radicale verschuiving plaatsvindt van waarden en de instituties die aan de basis van onze maatschappij staan.

Drie verhalen tegelijkertijd

In het boek Actieve Hoop, beschrijven Joanna Macy en Chris Johnstone drie verhalen uit onze tijd die een beetje lijken op de drie scenario’s van Krznaric; Business as Usual, De Grote Ontrafeling en De Grote Ommekeer. Zij zeggen alleen dat alle drie deze verhalen tegelijkertijd gebeuren.

Centrale opvattingen in Business as Usual zijn:

Economische groei is essentieel voor het creëren van welvaart.
Natuur is koopwaar voor menselijk gebruik.
Consumptie bevorderen is goed voor de economie.
Het belangrijkste doel is om vooruit te komen.
De problemen van andere volkeren, landen en soorten zijn niet onze zorg.

Belangrijke zorgen binnen het verhaal van de grote ontrafeling zijn (je kunt de lijst eindeloos lang maken, maar hier volgen slechts een paar):

Economische ongelijkheid
Uitputting van zoetwaterbronnen, zeldzame mineralenbronnen en andere hulpbronnen
Klimaatverandering
Pandemieën, verergerd door ontbossing en klimaatverandering
Sociale verdeeldheid en oorlog
Massale uitsterving van soorten
Vergiftiging van land, water en lucht

Het laatste verhaal, die van de Grote Ommekeer is te vergelijken met het pad van Transformatie van Krznaric. Daarover later meer. In veel opzichten is dat laatste pad de beste optie als we graag goede voorouders willen zijn en een enigszins leefbare planeet achter willen laten.

Handel dus vooral naar jouw wensen en dromen voor nu en in de toekomst

Het zinnetje ‘je moet wel realistisch blijven’, slaat alles plat en ontneemt je van de verantwoordelijkheid om werkelijk leiderschap te tonen. Dus als je echt duurzaam leiderschap wilt tonen en toe wilt werken naar die wereld die je jezelf voorstelde in de eerste paragrafen van dit stuk, wees dan alsjeblieft niet realistisch. Niet op de manier zoals het vaak bedoeld wordt tenminste. Maar handel liever naar jouw grote dromen en idealen over hoe je zou willen dat de wereld er nu uitzag, maar ook hoe die er uit ziet voor jouw achter-achterkleinkinderen. En doe dat zowel privé als op je werk. Ongeacht de uitkomst is de kans vele malen groter dat jouw beeld werkelijkheid kan worden, als je dit doet, dan wanneer je dit niet doet.